Annesi gözden kaybolduğu anda çılgınlar gibi ağlayan bebeklere ya da yeni girdiği sosyal ortamlarda anne-babasının bacaklarına sarılan çocuklara hepimiz zaman zaman şahit olmuşuzdur. Bu gibi durumlarda aileler genellikle çocuklarının kendilerine ‘aşırı bağımlı’ olduklarını söylerler. Peki, bağımlılık nedir, normal midir, yoksa tehlikeli bir durum mudur?
Çocuklar sosyal ve biyolojik olarak anne babalarıyla sağlam bir bağ kurmaya programlanmışlardır. Bebeklikten itibaren bütün çocuklar kendileriyle ilgilenen, sevgi ve bakım veren insanların yanında daha huzurlu ve güvende hissederler. Özellikle en çok bakım ve ilgiye ihtiyaç duydukları bebeklik döneminde anneden ya da bakım veren ana kişiden ayrıldıklarında tepki vermeleri normaldir. Ancak gelişimsel basamaklarda ilerleyerek yürümeyi, konuşmayı öğrendikleri dönemlerde çocukların annelerine ‘güvenli liman’ rolünü vermelerini ve ondan yavaş yavaş ayrı kalmayı başarıp, kendi bağımsızlıklarını denemelerini ve anneye yani limana geri dönmelerini bekleriz. Bebeklikten çocukluğa geçerken bağımlılığın yerini bağlılığın almaya başlaması beklenir. Çocuklar dünyayı keşfederken ve bağımsızlıklarını kazanırken, ebeveynleri onlar için güvenli ve sevgi dolu bir liman oluştururlar.
Ancak bazı durumlarda çocuklar gelişimsel basamaklarda ilerleseler bile annelerine bağımlı davranışları azalmayabilir. Yeni bir ortama girdiklerinde, okula başlarken bazı çocuklar annelerinin yanından ayrılmak, diğer insanlarla iletişim kurmaktan kaçınırlar. Bu durumu etkileyen bazı faktörler şunlardır:
- Çocuğun mizacı: Bazı çocuklar mizaç olarak daha dışa dönükken, bazı çocuklar daha içedönük ve duygularını ifade etmekte zorlanan çocuklardır. Mizacı daha içedönük çocuklar, yeni durumlara alışmakta zorlanabilirler ve daha fazla desteğe, zamana ihtiyaç duyabilirler.
- Yakın zamanda yaşanan zorlayıcı durumlar: Çocuğun hayatını etkileyen, yeni bir kardeşin doğumu, taşınma, okula başlama ya da okul değişikliği gibi olayların olması. Çocuklar bu gibi durumlara adapte olurken anne-babalarını daha fazla yanlarında isteyebilirler.
Aynı zamanda boşanma, anne ya da babadan uzun süre uzak kalmak, aile içerisindeki stresli durumlar, hastalıklar da çocukların anne babalarına bağımlı davranmasına sebep olabilir.
Çocuklar anne babalarının hayatlarındaki ve ruh durumlarındaki değişikliklere karşı da çok hassastırlar. Onların duygusal olarak zorlandıkları zamanlarda daha fazla bağımlı davranışlar göstererek onların yakınında olmaya çalışabilirler.
Peki, bağımlı davranışlar gösteren çocuğunuza yardım etmek için neler yapabilirsiniz?
Güvenli liman Olun:
Yeni bir durum ya da yeni insanlarla karşılaştıklarınızda çocukların anne babalarına yakın durma ihtiyaçları artacaktır. Bu gelişimsel olarak normal bir aşamadır. Çünkü bu sayede çocuklar kendilerini potansiyel olarak tehlikeli yeni durumlardan koruyabilirler.
Ancak aynı zamanda çocukların anne-babalarından ayrılıp kendi becerilerine güvenmeyi öğrenmeleri de gerekmektedir. Anne babalar, çocuklarının becerilerini bağımsız bir şekilde deneyebileceği kadar uzak, ama ihtiyaç duyduklarında yardım isteyebilecekleri kadar yakın durarak bunu sağlayabilirler.
Çocuğunuzu ve duygularını anlamaya çalışın
Çocuklar duygularını ifade etmekte zorlandıkları için kimi zaman bacağınıza yapışarak ya da sizden ayrılmayarak kaygılı olduklarını gösterebilirler. ‘Korkacak bir şey yok’ gibi duygularına karşı çıkan açıklamalar yapmak genellikle pek işe yaramaz. Çünkü çocuklar duyguları anlaşılmadıkça, görmezden gelindikçe duygularını göstermek için daha abartı yollar denerler.
Çocuklar ancak duyguları hakkında konuşarak rahatlayabilirler. Yapılan araştırmalar çocukların duygularını anlamanın, onları isimlendirmenin, çocukların bu olumsuz duygularla başa çıkmasına yardımcı olduğunu göstermektedir. Bu durumlarda çocuğunuzu anladığınızı söylemeniz ve ona güvendiğinizi göstermeniz çocuğunuzun anlaşıldığını hissetmesini ve yeni duruma adapte olabilmek için çabalamasını sağlayacaktır.
Sakin davranışlarınızla ona model olun
Anne babalar çocukları için çok önemli rol modelleridirler. Bu yüzden özellikle yeni durumlarda anne babaların tavırları çocuklarının tepkilerini etkiler. Örneğin okula yeni başlayan bir çocuk anne babasından ayrılmak istemediğinde, anne baba da kaygılı bir şekilde tepki verirse, bu durum çocuğa güvende olmadığı mesajını vererek kaygısını artırabilir. Ancak eğer ebeveyn bu durumda sakin davranarak çocuğuna model olup ona güvenini hissederse çocuk daha rahat olacaktır.
Planınızı önceden haber verin
Bilinmezlik hepimiz için ürkütücüdür. O yüzden çocuğunuza planlarınızdan önceden bahsetmek onların bu yeni durumlarla daha iyi başa çıkmasına yardımcı olacaktır. Örneğin doktora gitmeden önce mutlaka doktora gideceğinizden, doktorun ofisinde onu neler beklediğinden bahsetmeniz kendisini hazırlamasına yardımcı olacaktır. Bu arada duygularını onaylamak ve sakin olmayı modellemek de büyük önem taşımaktadır.
Bağımlı davranışlar, çocukların gelişimlerini ve özgüvenlerini olumsuz yönde etkilediği için uzun süredir devam eden ve çocuğunuzun normal hayatını sürdürmesini engelleyen durumlarda mutlaka bir uzmana danışmalısınız.
Uzman Psikolog Burcu Çapa