Mobbing kelimesi İngilizceden geliyor ve birini aşağılama, hor görme ve alaya alma anlamlarını taşıyor . Mobbing kavramı İş yerlerinde, okullarda vb. topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama, gözden düşürme olarak tanımlanan psikolojik tacizdir.
Mobbing; aynı zamanda duygusal bir saldırıdır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlayıp; işverenin ima ve alay ile karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeyi de içeren saldırgan bir ortam yaratarak onu işten çıkmaya zorlamasıdır. Yaş, cinsiyet, ırk ayrımı olmaksızın kişiyi iş yaşamından dışlamak amacı ile kasıtlı olarak yapılır.
Mobbinge maruz kalan kişiler gördükleri zararın büyüklüğü ve etkisiyle, işlerini yapamaz duruma gelmektedirler. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar göstermiştir ki, en kısa mobbing süresi 6 ay, genelde ortalama süre 15 ay, sürecin kalıcı ağır etkilerinin ortaya çıktığı dönem ise, 29-46 aydır. Hangi işyerlerinde ve hangi kişilerin mobbinge uğradığına bakıldığında araştırmalara göre kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, öncelikle sağlık ve eğitim sektöründe yaygın olduğu ve özellikle de üniversitelerde bunun çok daha sıklıkla yaşandığı görülmektedir.
Mobbingi anlık ya da kısa süreli streslerle karıştırmamak gerekir. “Sistematik” tespitinin yapılması için, uzmanlar en az altı aylık bir süre öngörmektedirler. Yaşanan her çatışma ya da her anlaşmazlık psikolojik taciz olarak değerlendirilmemelidir. Bir olguya psikolojik taciz diye bakabilmek için davranışların ayda birkaç kez tekrarlanması, birbiri ardına birtakım evreler içinde geçmiş olması ve bunun tekrarlama sıklığı ve uzun süre devam etmesi ve davranış tarzlarının kişiye kötü muamele şeklinde olması gerekmektedir. Bir ankete cevap verenlerin % 70’i, iş ortamındaki psikolojik baskının en önemli sebeplerini, “kıskançlık” ve “patrona yalakalık yapmak” şeklinde tanımlamışlardır.
Ayrıca mobbing sadece bir kişiye uygulanır diye bir düşünce de yanlıştır. Bazı durumlarda bir grup çalışana da uygulanabilir.Bu tekrar eden olumsuz davranışlarda iletişim olgusu olduğu için iki taraf vardır. Tacizi yapan ve hedef kişi ya da kişiler arasında açık bir güç eşitsizliği bulunmaktadır. Kurban konumundakiler devamlı kaybeden konumundadır. Bir tacize mobbing denilebilmesi için en azından, kasıtlılık, süreklilik ve sistemlilik niteliklerini taşımalı ve bunların varlığının teşhisi içinse, çatışmanın, kurum kültürünün ve taciz sürecinin incelenmesi gerekmektedir.
Değişik mobbing türleri mevcuttur. A) Düşey Psikolojik Taciz: Üst konumda bulunanların alt konumlarındaki çalışanlarına yaptıkları, B) Yatay Psikolojik Taciz: Burada kişiler benzer statülerdedir, C) Dikey Psikolojik Taciz: Çalışanın yöneticisine psikolojik şiddet uygulamasıdır.
Aşamalarına gelince şöyle özetlenebilir: İlk belirtiler: Çatışmanın çözümlenemeyişi, ruhsal ve fiziksel sağlığın bozulması, performansın düşmesi, istirahat, raporların alınmaya başlanması, sıkça işe geç kalmalar, ileri durumlarda hastalığın işin önüne geçmesi ve sonunda hastalık, istifa, uzaklaştırma yaşanması.
Önce saygısız hareketlerle başlayan mobbing daha sonralarında saldırgan eylemler biçimine dönüşebilmektedir. Böyle bir durum genelde esnemek gibi sari bir hal alabilir ve mobbingi uygulayanla kalmaz diğer çalışanlara da sıçrayabilir. Onların katılımıyla daha ağır bir duruma genişleyebilir. Mobbing insanın meslekî bütünlük ve benlik duygusunu zedeler, kişinin kendine yönelik kuşkusunu artırır, paronaya ve kafa karışıklığına neden olur, kurban kendine güven duygusunu yitirir, kendisini yalıtabilir, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşar. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir. Öyle ki bazı durumlarda kendi ev hayatına yansıyarak orada bile istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Mobbing mağdurlarının sağlık giderleri günden güne artar ve hatta ileri durumlarda gelir düzeyini bile aşabilir. Psikolojik tedavi, ilaç, doktor ve hastane masrafları yanında, iş veriminin azalması, hastalık izinlerinin artması gibi sonuçları sebebi ile Mobbing ekonomik bağlamda yüksek kayıplara sebep olmaktadır.
Mesleki motivasyon düşer, iletişim çatışmaları başlar, tükenmişlik duygusu belirgin bir hal alır, işe gitme isteği günden güne azalır, iş değiştirme isteği artmaya başlar, iş ile ilgili güvensizlik duyguları gelişir, işe gidişlerde tansyon düşmeleri, bayılmalar, dikkatsizlik eseri sıkça olan kazalar artar. Mobbingin (İşyerinde Psikolojik Taciz) doğrudan maliyeti çalışanların katlanmak zorunda olduğu iş kaybı ve güvenlik boyutu ile birlikte, bireyin ruhsal ve fiziksel sağlığıyla ödemek zorunda kaldığı ağır bir bedeldir. Bu olgunun dolaylı maliyeti ise, işveren ve toplumun katlanmak zorunda kaldığı düşük verim ve üretim ürün kalitesinin bozulması, kurumunun/ şirketin saygınlığının yitirilmesi ve müşteri sayısında azalma şeklinde kendini göstermektedir.
Psikolojik tacize maruz kaldığınızı düşünüyorsanız:
- Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin.
- Tacizi yapan kişiye ,yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız bulunduğu zamanlarda taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin.
- İlk fırsatta tacizci kişiyi yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıklığıyla ve kanıtlarıyla bildirin.
- Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın, hem yardımcı olacaktır, hem de delil oluşturacaktır.
- İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir.
- Şikayetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın.
Uzman Psikolog
Ali Rıza TANALTAY